Łacińska terminologia prawnicza

1.Uwagi wstępne. Pojęcia ius i lex. Wymowa.

2.Odmiana czasownika: bezokolicznik, tryb oznajmujący (strona czynna i bierna) i tryb rozkazujący. Formy podstawowe czasowników. Rozpoznawanie koniugacji czasownikowych.

3.Odmiana rzeczownika. Przypadki w gramatyce łacińskiej. Deklinacja I.

4.Deklinacja II (tryb męski i nijaki). Przymiotniki wszystkich trzech rodzajów (I, II dekl).

5. Koniugacja słowa posiłkowego sum, esse wraz formami złożonymi. Zaimki osobowe.

6. Zaimki wskazujące i dzierżawcze. Najważniejsze przyimki.

7.Deklinacja rzeczowników III deklinacji (typ spółgłoskowy i mieszany).

8. Czas przeszły niedokonany.

9.Deklinacja przymiotników III deklinacji.

10. Konstrukcja accusativus cum infinitivo.

11.Czas przyszły prosty.

12. Imiesłów czasu przeszłego bierny.

13. Ablativus absolutus.

14. Sprawdzian pisemny.

15. Poprawa sprawdzianu, wpisy do indeksów.

Na każdych zajęciach omawiany jest sukcesywnie materiał gramatyczny, po czym przechodzimy do tłumaczenia i komentowania kilku wybranych paremii łacińskich, zaczerpniętych z tekstów źródłowych (w szczególności D. 50,17).

Podstawą pracy jest umiejętność korzystania ze słownika, sprawność we wskazywaniu form podstawowych oraz rozpoznawanie kategorii gramatycznych. Szczególna uwaga zostanie poświęcona rzymskim paremiom prawniczym jako krótkim formom streszczającym doświadczenie prawne starożytnych Rzymian. Znaczenie paremii będzie komentowane wraz z zaznaczeniem działu prawa (prawo osobowe, prawo procesowe, prawo spadkowe, prawo rzeczowe, prawo zobowiązań) i jej istotnej treści. Podkreślona zostanie waga tych paremii, które należą do elementarza również współczesnego prawnika (np. nemo plus iuris, nasciturus pro iam nato habetur etc.) i stanowią ważny składnik formacji prawniczej.

Zajęcia mają za zadanie zaznajomienie studentów z podstawowymi łacińskimi terminami i zwrotami prawniczymi. z podstawowymi zasadami gramatyki łacińskiej (rzeczownik, czasownik).

ukształtowanie umiejętności tłumaczenia prostych zdań łacińskich z dziedziny prawa, ukazanie znaczenia starożytnych Rzymian dla prawa europejskiego.

Poprzez poznanie przez studentów z systemem gramatycznym języka łacińskiego, student pogłębia swoją świadomość językową, co pozwala mu dysponować analityczną, wiedzą w zakresie łacińskich pojęć i terminów prawnych; potrafi dzięki temu prawidłowo i sprawnie pod względem stylistycznym tłumaczyć na język polski proste teksty łacińskie; rozumie znaczenie łaciny w kontekście poznawanych w trakcie studiów zagadnień sięgających źródeł cywilizacji europejskiej. Kurs obejmuje deklinację imion (I, II, III), koniugację w zakresie indicativus, imperativus praesentis, imperfecti, futuri primi, activi i passivi, imperativus praesentis activi i indicativus perfecti activi. Nieodzownym elementem nauczania jest wdrożenie studentów do korzystania ze słownika, do czego konieczna jest znajomość form podstawowych w systemie leksykalnym. Ważnym elementem kursu jest źródlosłów łaciński w terminologii prawniczej rodzimego języka.

Jan Rezler, Łacina dla prawników , PWN ( wydanie dowolne)

Mały słownik łacińsko-polski, red. K. Kumaniecki, PWN (wydanie dowolne).

Lektury dodatkowe:

1. Bednarski M., Łacina potoczna, Wrocław (Ossolineum) 1981

2. Estreicher S., Kultura prawnicza w Polsce XVI wieku, [w:] Idem, Kultura staropolska, Kraków 1932

3. Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Warszawa 1988

4. Kupiszewski H., Regulae iuris, Przegląd Humanistyczny 7–8 (1981), s. 51–67

5. Liebs D., Lateinische Rechtsregeln und Rechtssprichwörter. Zusammengestellt, übersetzt und erläutert von Detlef Liebs, München 1982

6. Longchamps de Bérier F., Audiatur et altera pars. Szkic o brakującej kolumnie Pałacu Sprawiedliwości, w: Leges sapere. Studia i prace dedykowane prof. Januszowi Sondlowi w 50 rocznicę pracy naukowej, Kraków 2008, red. W. Uruszczak, P. Święcicka, A. Kremer, s. 271–283

7. Łacina jako język elit, red. J. Axer, Warszawa 2004

8. Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001

9. Radbruch G., Filozofia prawa, Warszawa 2009 [w szczeg.: „Antynomie idei prawa”, s. 79–84; „Ustawowe bezprawie i ponadustawowe prawo”, s. 244–254]

10. Radbruch G., Ustawa i prawo, w: IUS ET LEX 1 (2002)

11. Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, red. W. Wołodkiewicz, Warszawa 2001

12. Safarewicz J., Zarys historii języka łacińskiego, Wrocław 1986

13. Sondel J., „Przedmowa” do: Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997

14. Sondel J., Il ruolo del latino nella penetrazione del diritto romano in Polonia. I problemi delle contemporanee traduzioni di termini giuridici, w: Atti del Convegno Internazionale: Il latino del diritto (Perugia 8–10 ottobre 1992), Roma 1994, s. 353–360

15. Sondel J., Z rozważań o łacińsko-polskiej terminologii i leksykografii prawniczej, [w:] Parlament, prawo, ludzie. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćdziesięciolecie pracy twórczej, Warszawa 1996, s. 267–272

16. Stein P., The Digest Title ‘De diversis regulis iuris antiqui’ and the general Principles of Law, [w:] Essays in Jurisprudence in honour of R. Pound, Indianapolis-New York 1962, s. 1–20

17. Stelmach J., Kodeks argumentacyjny dla prawników, Zakamycze, Kraków 2003

18. Woleński J., Okolice filozofii prawa, Kraków 1999

19. Wołodkiewicz W., Ius et lex w rzymskiej tradycji prawnej, w: IUS ET LEX 1 (2001)

20. Zajadło J., Formuła Gesetz und Recht, w: IUS ET LEX 1 (2002)

21. Zajda A., Staropolska terminologia prawnicza (do roku 1500), Kraków 1990