Przedmiot do wyboru-Wykład monograficzny

Losy Ukrainy w większym stopniu niż innych narodów splatają się z losami Polski. W historii ukraińsko-polskiej jest wiele sojuszy i przyjaźni. 22 kwietnia 1920 r. została zawarta unia ukraińsko-polska, którą ostatecznie pokonały wojska bolszewickie. Na tym zakończyła się historia ukraińskich regularnych sił zbrojnych, armia Ukraińskiej Republiki Ludowej przekroczyła granicę jesienią 1920 roku i została internowana. Ukraińscy emigranci polityczni w Polsce w latach 20. i 30. XX wieku starali się zająć godne miejsce w życiu społecznym i gospodarczym swojego miejsca zamieszkania. Podejmuję problematykę ukraińskiej emigracji wojskowej, która funkcjonowała na ziemiach polskich w okresie międzywojennym (od 1920 r. do początku II wojny światowej). Ukazuje kontekst i okoliczności jej pojawienia się w Rzeczypospolitej, w wyniku działań armii URL oraz współpracy Szymona Petlury z Józefem Piłsudskim. Charakteryzuję funkcjonowanie emigracji ukraińskiej w realiach narodu polskiego, obejmując różne aspekty, rozwiniętą strukturę kulturalno-oświatową itp. Opierając się na kompleksowej analizie współczesnej ukraińskiej i polskiej historiografii problemu, zauważą potrzebę dalszych badań historiograficznych.

Losy Ukrainy splatają się z losami Polski w stopniu większym niż innych narodów. W nowszych dziejach stosunków ukraińsko-polskich wskazać można relacje sojusznicze i przyjazne. Gdy 22 kwietnia 1920 roku doszło do zawarcia sojuszu ukraińsko-polskiego Polska, podpisując umowę uznała Ukraińską Republikę Ludową i zobowiązała się do działalności na forum międzynarodowym na rzecz uznania jej przez inne państwa. Wspólna ofensywa ukraińsko-polska doprowadziła do wyzwolenia Kijowa, ale ostatecznie się nie powiodła. Po przerwaniu jesienią 1920 roku frontu przez Armię Czerwoną petlurowcy byli zmuszeni do odwrotu za Zbrucz, gdzie zostali rozbrojeni przez Wojsko Polskie i internowani. Tym samym zakończyła się epopeja regularnych sił zbrojnych URL. Druga Rzeczpospolita ostatecznie zmuszona została do wstępnych negocjacji z bolszewikami, a następnie zawarcia traktatu pokojowego w Rydze w marcu 1921 r. Zakończenie działań wojennych w wojnie polsko-bolszewickiej oraz klęska planów federacyjnych obozu piłsudczykowskiego oznaczały dla armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, będącej sojusznikiem Wojska Polskiego w wojnie 1920 roku, utratę możliwości dalszej skutecznej walki militarnej o niepodległość swojego kraju. Ukraińscy internowani żołnierze oraz emigranci cywilni musieli w „nowej ojczyźnie” zaczynać życie od nowa. Od tego czasu władze URL nie były uznawane na arenie międzynarodowej, a ci Ukraińcy, którzy nie chcieli powrócić pod władzę sowiecką, stali się emigrantami politycznymi w Polsce i w innych państwach europejskich. W trudnych okolicznościach internowania niezwykle ważne było stworzenie warunków do podwyższenia morale byłego wojska ukraińskiego, wypełniając jego życie w obozach działalnością konstruktywną.

W niniejszym tekście spróbujemy przestawić losy ukraińskich emigrantów politycznych w życiu społecznym II RP. Za podstawę do napisania tego artykułu posłużyły kwerendy archiwalne i opracowania będące rezultatem prac historyków z Polski i Ukrainy. W archiwach państwowych Torunia, Piotrkowa Trybunalskiego, Łodzi, Bydgoszczy i Częstochowy zdeponowano wprawdzie rożna liczbę dokumentów, które przybliżają nam szczegółowy obraz działalności ukraińskiej emigracji politycznej. W Państwowym Archiwum w Toruniu zachowały się wykazy z adresami ukraińskich emigrantów mieszkających w latach 1920 w mieście. Dokumenty dotyczące internowanych wojskowych i cywilów oraz ich życia codziennego przechowywane są w Państwowym Archiwum w Piotrkowie Trybunalskim. Zespól dokumentów o emigrantach ukraińskich w obozie w Kaliszu wyposażony w archiwum Łódzkim. W archiwum państwowym miasta Bydgoszczy zdeponowano dokumenty obozu internowania w Tucholi. Dotyczą one jeńców wojennych z Pierwszej wojny światowej, Białej Gwardii, żołnierzy Armii Czerwonej i żołnierzy Ukraińskiej Republiki Ludowej. Nieoczekiwanie niewiele pozostało informacji archiwalnych o życiu uchodźców w Częstochowie. Wiemy, że tam została część zarządu URL. W tej sytuacji udało się uzyskać pewną wiedzę zachowaną we wspomnieniach uczestników opisywanych wydarzeń.

Bruski J.J., Petlurowcy. Centrum państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej (1919-1924), Kraków 2000.

Gumeniuk O., Kulturalno-oświatowa działalność w obozach internowanych w Polsce w kontekście ukraińskiej studenckiej emigracji. Historia i Polityka, nr 11 (18). 2014.

Janikowski Z., Częstochowa między wojnami: opowieść o życiu miasta 1918-1939. Łódź: Księży Młyn,2011, s. 47–50.

Jaroszewski J., Aktywność fizyczna ludności ukraińskiej internowanej w obozach na terenie województwa łódzkiego w latach 1920–1938, Sport i Turystyka. Środkowoeuropejskie Czasopismo Naukowe 2020, t.3, nr 3, s.23-40.

Karpus Z., Jeńcy і іnternowanі rosyjscy і ukraіńscy na terenіe Polskі w latach 1918-1924. Toruń 1997, 209 s.

Karpus Z., Stosunki polsko-ukraińskie w okresie kształtowania się polskiej granicy wschodniej w latach 1918-1921. Toruńskie Studia Międzynarodowe 2009, nr 1 (2).

Karpus Z., Ukraiński sojusznik Polski w wojnie 1920 roku. Walka oddziałów Ukraińskiej Republiki Ludowej u boku Wojska Polskiego i ich dalsze losy, «Biuletyn IPN», nr 7–8 (116–117) 2010.

Karpus Z., Życie społeczno-kulturalne mniejszości rosyjskiej w Bydgoszczy w okresie międzywojennym. Kronika Bydgoska. 1991, t. X.

Kolańczuk A., Częstochowa jako ośrodek życia oświatowo-kulturalnego emigrantów ukraińskich w latach 1920-1939. Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Seria: Zeszyty Historyczne. 2009, z. X.

Kolańczuk A., Ukraińcy emigranci polityczni w życiu naukowym kulturalnym, społecznym i gospodarczym w II RP. Przemyśl 2019.

Kolańczuk A., Іnternowanі żołnіerze Armіі UNR w Kalіszu 1920-1939. Kalіsz-Przemyśl-Lwów, 1995, 96 s.

Kozubel M., 3 Żelazna Dywizja Strzelecka Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1920 r. Zarys szlaku bojowego w wojnie polsko-bolszewickej. Przegląd Historyczno-Wojskowy 2020/3: ARTYKUŁY I STUDIA, s. 120-162.

Majewski M., Ukraińska emigracja polityczna w Powiecie Piotrkowskim w latach 1920-1939, Історичний архів. Наукові студії, Миколаїв 2015, вип. 15, с. 77-93.

Paszkiewicz K., Szkolnictwo i oświata wojsk Ukraińskiej Republiki Ludowej internowanych Polsce w latach 1920–1924, [w:] Polska i Ukraina. Sojusz 1920 roku i jego następstwa, red. Z. Karpus, W. Rezmer, E. Wiszka, Toruń 1997.

Sribniak I., Kalisz – centrum życia społecznopolitycznego ukraińskich kombatantów w Polsce (w pierwszej połowie lat 20.): na podstawie nowo odkrytych materiałów z polskich i ukraińskich archiwów. Ukraina i Polska : drogi relacji międzypaństwowych. Kijów 2019,

Stępień S., Symon Petlura – zwierzchnik państwa i Ataman Główny Ukraińskich Sił Zbrojnych. U źródeł polsko-ukraińskiego sojuszu sojuszu wojskowego (w związku z 70 rocznica śmierci Symona Petlury) http // www.pwin.pl./Publikacje/biu2_160.pdf

Towarzystwo Pomocy Emigrantom-Ukraińcom, „Droga” 1924, nr 5.

Traktat pokoju między Polską a Rosją i Ukrainą , podpisany w Rydze dnia 18 marca 1921 r. - Dz.U. 1921, nr 49 , poz. 300.

Udowyczenko O., Tretja Zalizna dywizja. Materiały do istorii Wijśka Ukrainśkoji Narodnoji Respubłyky. Rik 1920, New York 1982.

Ukraińcy w Częstochowie https://encykłopedia.czestochowa.pl/nasia/ukraincy-w-czestochowie

Węglewicz W., Zarys dziejów obozu dla jeńców w Wadowicach w latach 1918–1921.

Wadoviana. Przegląd historycznokulturalny. Wadowice 2016, nr 18, s.163-178.

Wiszka E., Działalność wydawnicza żołnіerzy Armii URL іnternowanych w Aleksandrowie Kujawskim. Europa Orientalis. Toruń 1996, s. 465-474.

Wiszka E., Emigracja ukraińska w Polsce 1920-1939. Toruń 2005.

Wiszka E., Prasa emigracji ukraińskiej w Polsce 1920-1939. Toruń 2001.

Wiszka E., Prasa obozowa żołnіerzy Armіі Ukraińskiej Republiki Ludowej іnternowanych w Kalіszu і Szczypіornіe w latach 1920-1924. Rocznіk Kalіskі, 1996-1997, t. ХХVI, s.153-170.

Yaruchyk O., Emigracja ukraińska w Rzeczypospolitej dwudziestolecia międzywojennego: w kierunku rozwoju własnej tożsamości. Bibliotekarz Podlaski, nr. 2. 2020,

Гетьманчук М., Українське питання в радянсько-польських відносинах 1920-1939 рр. Львів 2003.

Twierdze w epoce nowożytnej odgrywały istotną rolę zarówno w sztuce wojennej, jak i w polityce wewnętrznej ówczesnych państw. Z militarnego punktu widzenia stanowiły podstawę operacyjną działań ofensywnych lub zasadniczy element linii obronnych, osłaniały mobilizację wojsk w głębi kraju oraz zabezpieczały miasta, porty, trakty i przeprawy o znaczeniu strategicznym. Poza tym zapewniały zaopatrzenie i miejsce schronienia dla korpusów polowych, lazarety dla chorych i rannych żołnierzy oraz miejsca odosobnienia dla jeńców wojennych. Należy również zwrócić uwagę na pozamilitarne znaczenie twierdz. Znajdujące się w nich garnizony mogły wymuszać posłuszeństwo lub ochraniać miejscową ludność. Powszechną praktyką było też umieszczanie w twierdzach więźniów, zarówno politycznych, jak i pospolitych. Ponadto oddziaływały one na ośrodki miejskie, położone w ich obrębie lub nieopodal, hamując ich rozwój lub wręcz odwrotnie wpływając stymulująco poprzez intensyfikację handlu, rzemiosła i usług.

Twierdze w epoce nowożytnej odgrywały istotną rolę zarówno w sztuce wojennej, jak i w polityce wewnętrznej ówczesnych państw. Z militarnego punktu widzenia stanowiły podstawę operacyjną działań ofensywnych lub zasadniczy element linii obronnych, osłaniały mobilizację wojsk w głębi kraju oraz zabezpieczały miasta, porty, trakty i przeprawy o znaczeniu strategicznym. Poza tym zapewniały zaopatrzenie i miejsce schronienia dla korpusów polowych, lazarety dla chorych i rannych żołnierzy oraz miejsca odosobnienia dla jeńców wojennych. Należy również zwrócić uwagę na pozamilitarne znaczenie twierdz. Znajdujące się w nich garnizony mogły wymuszać posłuszeństwo lub ochraniać miejscową ludność. Powszechną praktyką było też umieszczanie w twierdzach więźniów, zarówno politycznych, jak i pospolitych. Ponadto oddziaływały one na ośrodki miejskie, położone w ich obrębie lub nieopodal, hamując ich rozwój lub wręcz odwrotnie wpływając stymulująco poprzez intensyfikację handlu, rzemiosła i usług.

Celem zajęć jest zaprezentowanie informacji o osiemnastowiecznych twierdzach europejskich (architekturze militarnej, uzbrojeniu, garnizonach i działaniach wojennych) i ówczesnych inżynierach wojskowych oraz źródeł i literatury na ten temat. Obszar badawczy obejmuje nie tylko Europę, gdzie twierdze niejednokrotnie wpływały na przebieg konfliktów zbrojnych, ale również osiemnastowieczne kolonie państw europejskich, na terenie których znajdowały się fortyfikacje zabezpieczające ich stan posiadania i umożliwiające dalszą ekspansję. Natomiast zakres chronologiczny zawiera się pomiędzy II poł. XVII w. a początkiem XIX w.

Podstawowa:

Blanchard A., Dictionnaire des ingénieurs militaires 1691 à 1791, Montpellier 1981. Bochenek R., 1000 słów o inżynierii i fortyfikacjach, Warszawa 1980.

Bochenek R., Od chińskiego muru do linii Maginota, Warszawa 1964.

Bogdanowski J., Architektura obronna w krajobrazie Polski. Od Biskupina do Westerplatte, Warszawa-Kraków 1996

Bogdanowski J., Sztuka obronna, Kraków 1993.

Duffy Ch., Fire and Stone. The Science of Fortress Warfare 1660-1860, London 1975.

Duffy Ch., Wojna oblężnicza 1660-1789. Twierdze w epoce Vaubana i Fryderyka Wielkiego, Oświęcim 2017.

Dybaś B., Fortece Rzeczypospolitej. Studium z dziejów budowy fortyfikacji stałych w państwie polsko-litewskim w XVII wieku, wyd. 2, Toruń 2018.

Encyklopedia Wojskowa, red. O. Laskowski, t. I-VII, Warszawa 1931-1937.

Fuglewicz S., Ilustrowana historia fortyfikacji, Warszawa 1991.

Hogg I., A History of Artillery, London 1984.

Kiersznowski A., Historia rozwoju artylerii, Oświęcim 2010.

Lazard P., Vauban 1633-1707, Paris 1934.

Lepage J.-D. G.G., French Fortifications, 1715-1815: An Illustrated History, Jefferson 2010.

Lepage J.D.G.G., Vauban and the French Military under Louis XIV. An Illustrated History of fortifications and Strategies, Jefferson-London 2010.

Łysiak W., Napoleon fortyfikator [rozprawa doktorska], Chicago-Warszawa 1999.

Norris J., Artiyllery a history, Phoenix Mill 2000.

Podruczny G., Król i jego twierdze. Fryderyk Wielki i pruskie fortyfikacje stałe w latach 1740-1786, Oświęcim 2013.

Podruczny G., Twierdza od wewnątrz. Budownictwo wojskowe na Śląsku w latach 1740-1806, Zabrze 2011.

Podruczny G., Twierdze z papieru. Fortyfikacje pruskie w latach 1786–1806, Warszawa 2020.

Rogalski M., M. Zaborowski, Fortyfikacja wczoraj i dziś, Warszawa 1978.

Severin J., Vauban. Ingėnier du Roi, Paris 1962.

Twierdze osiemnastowiecznej Europy. Studia z dziejów nowożytnej sztuki wojskowej, red. M. Trąbski, Oświęcim 2016.

Twierdze osiemnastowiecznej Europy. Studia z dziejów nowożytnej sztuki wojskowej, t. II-IV, red. M. Trąbski, Częstochowa 2018-2022.

Zamki. Miasta warowne. Ogrody. Relacje historycznych założeń fortyfikacyjnych oraz terenów zielonych w miastach zabytkowych. Materiały konferencji naukowej Kraków, 14 grudnia 2001, red. J. Bogdanowski, M. Holewiński, Kraków 2002.